Truyện ngắn
Người Bán Liêm Sỉ
Tiểu Tử
Xin gọi ông
ta là ông X. Để tránh phiền phức. Thời buổi bây giờ, con
người dễ bị chụp mũ bất cứ lúc
nào và bởi bất cứ ai. Ở trên chụp xuống
là nhà cầm quyền – hạng này đông lắm và rất...
vững tay nghề v́ đă từng hành
nghề này cả mấy chục năm. Ở dưới
chụp lên là kẻ tiểu nhơn – hạng này thường
thấy xuất hiện khi có biến cố hay khi thấy
chánh quyền đa nghi như Tào Tháo; hạng này hành động
theo thời cơ nên tay nghề lắm khi c̣n vụng; họ
không đông nhưng rất nguy hiểm bởi v́ họ giống
như mọi người nên khó mà nhận diện
! Ở ngang với ḿnh mà chụp mũ ḿnh là mấy
đứa mà ḿnh thường gọi là bạn hay chiến
hữu hay đồng chí – hạng... mắc dịch này mới
bắt tay ôm hôn ḿnh thắm thiết đó, vậy mà hôm sau
đă “trở cờ xé lẻ” bởi v́ cái đít của họ
đ̣i cái ghế và cái mặt của họ muốn
được... bự bằng cái nia ( để
được thấy là … đại diện ! ) ; hạng
này không cần tay nghề khéo nên cách chụp mũ thiếu...
tế nhị ! Nói chung, hạng chụp
mũ nào cũng chỉ chụp người có tên tuổi
đàng hoàng chớ chẳng ai chụp mũ một kẻ
vô danh. Cho nên, gọi nhân vật trong chuyện sau đây là
ông X để ổng trở thành kẻ vô danh, khỏi bị
chụp mũ ! (Xin lỗi
! Tôi hơi dài ḍng ở đây tại v́ tôi muốn mọi
người đều thấy tôi “rơ như ban ngày”, để
đừng ai... chụp mũ tôi “có ư đồ này nọ”.
Đa tạ).
Bây
giờ th́ xin nói đến ông X.
Hồi thời trước – thời mà sau
này “được” gọi là ngụy – ông X làm việc cho một
hăng tư của ngoại quốc. Ông làm việc lâu năm và rất đắc
lực nên ban giám đốc giao cho ông những chức vụ
quan trọng với quyền hạn về tài chánh thật
rộng răi. Để thực hiện những
chương tŕnh xây dựng đồ sộ của hăng,
ông thường xuyên giao dịch với chánh quyền.
Nhờ vậy, ông “quen lớn” nhiều trong cả
hai giới dân sự và quân sự.
Ở địa vị như của ông, con
người dễ bị cám dỗ v́ tư lợi. Chẳng có ǵ khó hết. Chỉ cần “nhắm mắt” một chút là nhà thầu
sẽ biết cách đền ơn. Chỉ
cần “biết phải quấy” một chút là vô “áp phe”
riêng cho ḿnh. Chỉ cần “bóp chẹt bắt bí” một
chút là hất chân những đứa không theo
bè cánh...
Ông X lại không thuộc hạng “biết
làm ăn” như kể trên.
Ông lớn lên trong một gia đ́nh theo
Khổng giáo, lấy “nhân nghĩa lễ trí tín” làm
phương châm, luôn đề cao giá trị đạo
đức của con người. Cho nên làm việc cho hăng
gần hai mươi năm mà không thấy ông... “xơ múi” chút ǵ hết ! Bạn bè có đứa
chê ông nhát. Ông cười: “Thà tao nhát mà tao giữ tṛn liêm sỉ.
Cái đó mới là cái khó. Người
ta có thể chê tao như mày đă chê tao. Chớ
không ai dám khi dể tao hết. Cái phách của tao là ở
chỗ đó !”.
...
30 tháng tư 1975. Ông X đă không di tản.
Nghĩ rằng ḿnh làm việc cho hăng tư, lại
là hăng của ngoại quốc, chắc “họ không làm ǵ
đâu”. Chẳng dè quân mũ tai bèo
(Giải phóng miền
Hăng
của ông X bị quân mũ tai bèo mang bí
số K7 tiếp thu. May cho ổng: người dẫn
đầu toán tiếp thu là người
chú bà con đi khu hồi kháng chiến 1945. Nhờ ông này can
thiệp nên ông X không bị đi cải tạo, nhưng bị
đổi đi “hạ tầng công tác” ở một kho hóa
chất (Sự che chở người thân như vậy rất
hiếm thấy trong chế độ. Và có lẽ v́ vậy
mà chưa đầy sáu tháng sau, ông cán bộ đó bị
cho “về vườn” mặc dầu chưa tới hạng
tuổi !).
Bấy
giờ, ông X ăn lương 80 đồng.
Trong khi người tài xế cũ của ông lănh 90 đồng ! Ông được
phát lương mỗi tháng hai kỳ. Mỗi
kỳ là 40 đồng nhưng bị giữ lại 2 đồng
để cho vào sổ tiết kiệm (Nhà Nước lo
cho dân chí t́nh như vậy mà vẫn có người không bằng
ḷng. Lạ thật !).
Bấy
giờ, v́ tất cả ngân hàng đều bị tịch
thu, nên tiền của mà ông X để trong ngân hàng của ổng
kể như đă... cúng cô hồn ! Ông X
trắng tay và... trắng mắt.
Bấy giờ, vợ con ông X ră ra đi làm
trong mấy tổ hợp. Hai đứa nhỏ nhứt ở nhà dán bao giấy
bỏ mối cho bạn hàng ngoài chợ gói đồ.
Ông X bán lần xe cộ, bàn ghế tủ...
Nhiều khi ông thầm nghĩ: “Ḿnh đă tự hào giữ
tṛn liêm sỉ từ mấy mươi năm. Bây giờ...
đổi lấy cái ăn cũng không
được. Phải chi hồi đó ḿnh nhắm mắt
làm bậy, mánh mung chụp giựt đầy túi rồi bay
ra ngoại quốc ở, th́ bây giờ ḿnh đâu có ngồi
đây nh́n cái khổ cực của vợ con ! Riết rồi
không biết là ḿnh khôn hay ḿnh dại nữa”.
Hôm
nay là ngày ông đi bán chiếc xe đạp
của ông. Ông đă tính kỹ: đạp xe
ra chỗ thằng nhỏ sửa xe đạp ở góc
đường xin nó cho đứng nhờ để bán; ở
đó người qua lại cũng đông và người
ghé vào bơm bánh hay sửa xe cũng thường; thế
nào cũng có người hỏi mua. Sau khi lau chùi sạch sẽ
chiếc xe, ông lấy một miếng
b́a cứng viết lên đó “Bán xe đạp” rồi khoét lỗ
xỏ sẵn dây để mang ra cột tại chỗ. Vừa làm ông vừa nghĩ đến thân phận
của ḿnh, đến cái liêm sỉ mà ông đă đeo đẳng
từ bao nhiêu năm. Ông cười chua chát: “Cái liêm sỉ
không giá trị bằng chiếc xe đạp
!”. Bỗng ông nẩy ra một ư, vừa hài hước
vừa táo bạo: “Tại sao ḿnh không treo bảng bán cái liêm
sỉ ? Cười chơi, sợ ǵ ?”. Vậy là ông lấy một
miếng cạc-tông, nắn nót viết lên đó hàng chữ
“Bán cái liêm sỉ. Bảo đảm 20
năm chưa sứt mẻ”. Khoét lỗ xỏ dây
xong, ông cho hết vào túi xách, đạp xe
ra ngơ.
Thằng
nhỏ sửa xe tuổi độ
mười hai mười ba. Ốm nhom,
đen thui, cười hở lợi. Sáng nào nó cũng
kéo chiếc xe hai bánh chở hai thùng gỗ
nhỏ và mớ đồ nghề, ra... hành nghề cạnh
trụ đèn ở góc đường. Sợ người
ta không biết hay sao mà thấy nó có treo trên trụ đèn tấm
bảng trắng sơn chữ đỏ “Tại đây sửa
xe đạp đủ loại”.
Khi
ông X xin đứng nhờ, nó vui vẻ nhận lời ngay:
-
Dạ được ! Dạ được ! Ông Hai cứ dựng xe cạnh cột đèn đó, không sao hết.
Chỗ này là chỗ “bá tánh” chớ phải của riêng cháu
đâu mà ông Hai xin phép !
Rồi
nó lấy cái thùng gỗ úp xuống, mời:
- Ông Hai ngồi.
Cháu đang lỡ tay !
Nó
làm như nếu nó không lỡ tay th́ nó có bổn phận phải
ngồi... tiếp chuyện ông X vậy !
Ông thấy có cảm t́nh ngay với thằng
nhỏ. Ông cảm ơn rồi
lấy hai miếng cạc-tông ra, treo một tấm lên
sườn xe đạp, tấm thứ hai đeo lên cổ
của ḿnh một cách thích thú !
Ông ngồi xuống thùng gỗ phía sau
lưng thằng nhỏ, đốt thuốc hút, ung dung. Thằng nhỏ đang ráp sợi dây sên vào
chiếc xe đạp dựng ngược.
Nó vừa làm vừa nói chuyện với ông X,
mắt vẫn nh́n châm chú vào công việc.
-
Ông Hai bán xe rồi lấy ǵ mà đi ?
-
Th́... tôi đi chung xe với bà nhà tôi.
-
Ông đèo bà hay bà đèo ông vậy ?
Ông
X bật cười:
-
Dĩ nhiên là tôi đèo bả chớ !
- Ư ! Bây giờ đổi đời
rồi. Mấy bà chở chồng chạy
bon bon thiếu ǵ, ông Hai.
Nói xong, nó cười hắc hắc. Ngừng một lúc, chừng như đang ngẫm
nghĩ ǵ đó. Rồi nó nói tiếp, giọng ngang
ngang:
-
Bây giờ sao nhiều người bán đồ bán đạc
trong nhà quá. Ở xóm của cháu, thấy có người cạy
gạch bông nền nhà lên bán đặng ăn, ông Hai à !
H́nh ảnh đó làm ông xúc động. Ông không biết phải nói ǵ.
Sự bần cùng của người dân trong chế độ
được gọi là ưu việt này, đă vượt
quá xa tầm tưởng tượng của con người...
th́ c̣n lời ǵ để nói ? Im lặng,
ông hít nhiều hơi thuốc dài...
Thấy sao “người đối thoại”
của nó làm thinh, thằng nhỏ quay đầu nh́n lại. Bây giờ nó mới thấy tấm
bảng ông đeo trước ngực. Nó ngạc
nhiên:
- Ủa ! Ông c̣n bán cái giống ǵ nữa vậy ?
-
Th́... cháu đọc coi.
-
Cái... “liêm” ... Cái “liêm sỉ” là cái ǵ vậy,
ông Hai ?
- Ờ...
Cái liêm sỉ là... (Ông ngập ngừng t́m lời để
giải nghĩa) Là ... Là cái mà thiên hạ ai cũng
quí trọng hết. Người ta coi nó có giá trị
như... có giá trị như...
-
Như hột xoàn hả ông Hai ?
- Ờ ! Đại loại
như vậy. Thiên hạ cho rằng người nào
có cái liêm sỉ cũng thấy sáng ngời không kém.
Nổi
tánh ṭ ṃ, thằng nhỏ chùi vội hai tay
vào một miếng giẻ cũng dơ như tay của
nó, rồi xoay hẳn người lại, hâm hở:
-
Ông Hai cho cháu coi một chút được không
? Từ cha sanh mẹ đẻ cháu
chưa nghe nói tới cái liêm sỉ bao giờ, chớ đừng
nói thấy.
-
À cái này không có coi được. Lớn lên rồi
cháu sẽ biết.
Thằng
nhỏ tiu nghỉu, quay trở về công việc mà nghĩ:
“Chắc là đồ xịn lắm nên ổng sợ !”
Có
hai thanh niên dừng lại bơm bánh xe.
Cả hai đều đọc bảng treo trước ngực
ông X. Một anh hỏi anh kia:
-
Cái liêm sỉ là cái ǵ vậy mậy ?
Thằng
nhỏ nói hớt, vẻ sành sỏi:
-
Là đồ nữ trang loại xịn. Mắc lắm đó !
Ông
X mỉm cười, chua chát nghĩ: “Chế độ
đâu có dạy con người phải có liêm sỉ. Bây giờ,
chỉ thấy học đấu tranh, học hận thù, học
giết chóc... chớ đâu thấy học làm người
có đạo đức, trọng lễ nghĩa để
mà biết liêm sỉ là ǵ ?”
Một
anh bộ đội, nón cối nghiêng nghiêng, tấp Honda vào
hỏi mua “săm” xe đạp. Thằng
nhỏ nói: “Sửa xe chớ không có bán đồ phụ
tùng”. Chờ cho anh bộ đội đi khuất, nó quay lại
cười cười nói với ông X:
-
Ruột xe th́ nói ruột xe. Mấy chả nói “săm”. Hồi
đầu cháu đâu có biết. Cháu chỉ qua bà xẩm
bán nước sâm ở bên kia đường.
Thấy cười quá ! Họ nói tiếng
ǵ đâu không hà !
Một thanh niên chở một ông già, ngừng
lại nhờ thằng nhỏ siết lại cái đầu
bàn đạp. Sau khi nh́n ông X,
anh thanh niên hỏi nhỏ ông già:
-
Liêm sỉ là cái ǵ hả ông nội ?
Ông
già tằng hắng rồi nói, giọng nghiêm trang:
-
Là cái mà nó bắt con người ta phải cẩn thận
trong suy tư trong hành động. Nó không cho con người
ta làm bậy làm quấy, làm sai đạo lư. Nó bắt con
người ta phải biết xấu hổ khi có ư xâm phạm
thuần phong mỹ tục. Quí lắm, con thấy không ? Vậy mà thời buổi bây giờ có
mấy ai biết nó là ǵ...
Trả tiền xong, người cháu đợi
người ông ngồi đàng hoàng vững chăi trên pọt-ba-ga
rồi mới đạp đi. Ông già quay đầu nh́n lại ông X, giống
như nh́n một món đồ cổ !
Mặt trời đă lên cao. Cây me già cạnh đó đổ
bóng mát rượi xuống chỗ “hành nghề” của thằng
nhỏ. Gió thổi hiu hiu. Lá me lăng tăng rụng...
Một
ông già râu tóc bạc phơ đạp xe lọc
cọc ghé vô nhờ sửa cái thắng. Sau khi... “kiểm tra” lại bộ phận, thằng
nhỏ găi găi đầu mặc dù tay nó dơ hầy:
-
Cha... Vụ này hơi lâu à ông Hai. Cũng
năm mười phút à !
-
Không sao. Tao đợi. Tao
thiếu ǵ th́ giờ.
Nó
vội vàng lật úp cái thùng gỗ c̣n lại, đặt gần
chỗ ông X:
-
Ông ngồi đây. Có ông Hai này ngồi bán xe,
từ sáng giờ không thấy ai hỏi hết. Chắc cũng
buồn !
Đó là cách nó giới thiệu để hai
người dễ dàng bắt chuyện với nhau, nếu
muốn.
Ông
già ngồi xuống, gật đầu chào ông X, rồi móc
bọc thuốc rê, mời:
-
Ông vấn một điếu chơi.
-
Cám ơn. Tôi có đem theo thuốc vấn
sẵn ở nhà.
Ông
X lấy trong túi ra hộp thiếc giẹp màu vàng (loại
đựng thuốc điếu 555 ngày xưa) móp méo trầy
trụa, mở ra mời lại:
-
Ông hút thử thứ này coi.
Ông già cất bọc thuốc vào túi lấy một
điếu của ông X để lên môi, đốt. Ổng hít mấy hơi thật dài rồi
gật gù:
-
Ùm... Một phần Lạng Sơn hai phần
G̣ Vấp.
- Đúng ! Ông rành quá !
-
Một đời hút thuốc mà không rành sao được,
ông bạn.
Hai người im lặng thở những
hơi khói dài. Giờ đó,
đường cũng vắng, chỉ nghe tiếng lách
cách sửa xe của thằng nhỏ. Một
lúc lâu sau, bỗng ông già tằng hắng rồi nheo mắt
nh́n thẳng ông X, giọng ôn tồn:
-
Ông bạn à. Tôi nghĩ nếu ông bạn c̣n chút liêm sỉ
th́ nên dẹp tấm bảng bán liêm sỉ của ông đi.
Chỉ có phường vô liêm sỉ mới khoe khoang khoác lác
rằng ta là thế này, ta là thế nọ, ta hơn thiên hạ
về đủ mọi mặt vv…. Sự thật,
họ không có ǵ hết. Bọn vô liêm sỉ đó
đă chà đạp mọi giá trị tinh thần của
con người, đă chối bỏ truyền thống
đạo đức của ông cha để lại từ
không biết mấy ngàn năm.
Ông X im lặng gật gù nghe. Ông già ngừng một chút
để hít mấy hơi thuốc. Rồi tiếp:
-
Ông bạn à. Tôi tin rằng ông bạn là người có liêm sỉ.
Trực giác cho tôi thấy như vậy.
Bây giờ, đem rao bán cái liêm sỉ, ông bạn có thấy
đó là hành động thiếu suy nghĩ không
? Nói khùng mà nghe, giả dụ ông bạn
có bán được cái liêm sỉ, ông bạn sẽ “trắng
tay”. Không c̣n liêm sỉ nữa th́ ông bạn sẽ thành
cái ǵ ?
Ông
già ngừng ở đó, nh́n ông X một chút rồi nói gằn
từng tiếng:
-
Ông bạn sẽ là thằng-vô-liêm-sỉ !
Đến đây, thằng nhỏ đă sửa
xong cái thắng. Ông già đứng
lên chào ông X, trả tiền rồi đạp xe đi thẳng.
Hút tàn điếu thuốc, ông X thở dài,
đứng lên tháo hai miếng cạc-tông cho vào túi xách. Thằng nhỏ ngạc nhiên:
- Ủa ! Bộ ông Hai về hả
?
- Ừ !
-
Sao về sớm vậy ?
- Ừ ! Về sớm.
Ông X nói bằng một giọng trống rỗng. Thằng nhỏ ân cần
dặn:
-
Ông Hai cẩn thận nghe ! Coi chừng tụi
nó giựt cái liêm sỉ à. Mấy thằng lưu manh nó giựt
bóp của người ta hoài, hà !
Ông
X làm thinh đạp xe đi, bỗng nghe
như cái liêm sỉ của ông nó nặng như ch́. Vậy
mà bao nhiêu lâu nay, ngày ngày ông vẫn c̣ng lưng cơng nó để
đi t́m một chân trời, một lối thoát, một
chút ánh sáng ở cuối con đường hầm … !
Tiểu Tử