Tiếng Nước Tôi
Trần Mộng Tú
Tôi yêu tiếng
nước tôi, từ khi mới ra đời… Phạm Duy
Ngày xửa ngày xưa ở ngay trên đất
nước này, có rất nhiều người từ các
nước trên thế giới t́m tới định
cư. Họ
mang văn hóa ngôn ngữ của nước họ tới
và chia sẻ với nhau trong một vùng nào đó. Tuy nhiên để thích nghi với đời
sống của con cái và chính ḿnh, họ phải học
hỏi ngôn ngữ và văn hóa của phần đất
bao dung họ.
Cha mẹ của bà Emily cũng ở trong
những thành phần này. Khi từ Việt Nam tới Mỹ, Emily mới
lên 10 tuổi, từ tên Mỹ Lệ, đi học, Mỹ
Lệ được đổi thành Emily và chắc
chắn Emily nói tiếng Mỹ nhiều hơn tiếng
Việt. Cha mẹ Emily cũng là thành phần
có học ở Việt Nam. Mẹ là Giáo Sư Việt
Văn cho một trường Trung Học Công Lập và Cha
th́ làm thông dịch viên trong ban Biên Tập cho Hăng Thông Tấn
nhà nước. Sang Mỹ, cả hai ông bà cũng như
những người khác vất vả hội nhập,
kiếm việc trong một hai năm đầu, sau đó
họ đều có việc làm tương đối
hợp với khả năng của cả hai
người, đủ để nuôi con ăn học, cho
đến khi con lập gia đ́nh.V́ có Mẹ là giáo sư
Việt Văn nên Emily được Mẹ tiếp
tục dạy tiếng Việt, cô nói và viết tiếng
Việt khá thông thạo. Mẹ cô nói:
- Con phải nói
tiếng Việt để mai kia Mẹ
về già có người tṛ chuyện với Mẹ.
- Mẹ biết
tiếng Mỹ mà, Mẹ đâu có cần nói tiếng
Việt với con.
- Nhưng chắc
về già, Mẹ sẽ nhớ quê hương xứ sở
và thích nói tiếng Việt hơn con ạ.
Emily chỉ cười, cho là Mẹ cô hơi khôi
hài, bà ở đây lâu quá rồi, cần ǵ tiếng Việt
nữa. Cũng như cô,
chỉ khi nào cần thiết lắm cô mới nói tiếng
Việt với cha mẹ, thường cha mẹ hỏi ǵ
bằng tiếng Việt, cô trả lời bằng
tiếng Mỹ cho nhanh, v́ thỉnh thoảng có chữ ít khi
dùng tới, cô phải suy nghĩ, rồi dịch trong
đầu trước khi nói.
Thoắt một thoáng, cô đă già hơn mẹ cô
ngày trước, cái ngày gia đ́nh cô tỵ nạn ở
Mỹ. Bây giờ, mẹ Emily thành Cụ và Emily đă thành
Bà.
Cả mấy
năm nay bà Emily vất vả với mẹ, Cụ bị
suy sụp tinh thần từ khi chồng qua đời
đột ngột v́ bệnh tim cách
đây hai năm. Bà Emily bước vào
tuổi 50, vợ chồng bà vẫn c̣n đi làm và vẫn
c̣n cô con út của ông bà đang học lớp 10. Mẹ bà rất yếu, cần nâng, vực,
mỗi lần di chuyển, vệ sinh và tắm gội.
Bà Emily thuê người về nhà chăm cho mẹ
khi bà đi làm. Nhưng việc kiếm người cũng không
dễ, phải thay đổi luôn. Đôi
khi bà Emily phải ở nhà trông mẹ v́ người
phụ việc nghỉ bất tử. Cuối cùng
mẹ bà nói:
- Con cứ t́m “Nhà
Già” cho mẹ vào, chứ con cứ phải nghỉ việc
hoài mẹ nghĩ sẽ khó cho con.
Bà Emily không nỡ, bà nghĩ mẹ bà sẽ
thấy buồn lắm, nếu phải vào Nhà Già. Bà Cụ trấn an
con gái:
- Không sao, cuối
tuần, con và các cháu vào chơi với mẹ. Mẹ nói được tiếng Mỹ th́ không
sợ không có bạn. Mẹ vào đó có
người giúp, để mắt đến mẹ th́
tránh được vấp ngă.
Sau cả mấy
tháng đắn đo, cuối cùng
đành phải đưa mẹ vào “Nhà Già”. Bà
Emily kiếm được một chỗ khá gần nhà
ḿnh, sạch sẽ, giá cả cũng phù hợp với
tiền hưu trí và tiền để dành của Bố
Mẹ có trong quỹ. Có một điều ở
đây toàn là người Mỹ, không thấy người
Việt, bà sợ mẹ sẽ buồn, nhưng mẹ bà
nói tiếng Mỹ thông thạo và đầu óc c̣n minh
mẫn (chỉ cơ thể yếu đuối thôi) và chính
mẹ cũng trấn an bà:
- Đừng có lo
lắng nhiều, Mẹ biết tiếng Mỹ mà con.
Đúng thật,
Cụ vào Nhà Già mấy tháng là có bạn thân ngay và xem
chừng Cụ thích nghi được, Cụ ăn ngủ ngon và lên cân. Có
điều Cụ vẫn cần người săn sóc
vệ sinh cá nhân.
Vợ chồng bà
Emily và các con vẫn mỗi tuần vào thăm Bà Ngoại,
rồi dần dần mỗi tháng hai lần, rồi
mỗi tháng một lần. Cụ ở trong
đó được hai năm, bà Emily vẫn thỉnh
thoảng ghé mẹ, nhưng mấy đứa cháu
ngoại, đứa đi học xa, đứa lấy
chồng xa. Sự thăm viếng
mỗi ngày một thưa, bà Emily mỗi lần nghĩ
đến mẹ vẫn yên trí, mẹ nói được
tiếng Mỹ, mẹ có bạn Mỹ, mẹ “Everything
O.K.” Nếu mẹ không O.K th́
người ta sẽ gọi ḿnh.
Sang năm thứ ba, mọi việc vẫn b́nh
thường, khi vào thăm mẹ, bà thấy Cụ vẫn
tỉnh táo, vui vẻ. Cho đến một hôm, Nhà Già gọi bà vào có
việc muốn nói, bà hốt hoảng hỏi:
- Mẹ tôi có sao
không?
- Không, Mẹ già
của bà vẫn b́nh an, chúng tôi chỉ muốn gặp bà
để nói chuyện về sự thay đổi của
Cụ.
Bà Emily hấp
tấp lái xe vào gặp mẹ, tí nữa
th́ tông phải cái xe phía trước, mắt bà bây giờ
ở tuổi ngoài 50 cũng bắt đầu thấy kém
đi nhiều rồi.
Emily tới nơi
th́ bà Quản Lư Nhà Già cho hay là Mẹ của bà, mấy
bữa nay vẫn ăn, ngủ b́nh thường nhưng
tự nhiên h́nh như quên mất tiếng Mỹ, hỏi ǵ
Cụ cũng ngơ ngác và trả lời bằng tiếng
Việt, nên người trông coi Cụ không hiểu
được Cụ muốn ǵ và Cụ không muốn ǵ.
Emily ngẩn
người ra hỏi:
- Việc này đă
lâu chưa?
- Độ hơn
một tháng nay, bắt đầu th́ Cụ nói tiếng
Việt lẫn vào tiếng Mỹ, sau đó th́ chỉ hoàn
toàn tiếng Việt và Cụ h́nh như không hiểu ǵ khi
nghe lại bằng tiếng Mỹ. Emily hỏi lại
bà Quản Lư:
- Bà cho tôi gặp
Mẹ tôi ở pḥng ăn
được không? Bây giờ 3 giờ,
ở đó đang vắng người.
- Vâng, mời bà vào
pḥng ăn, để tôi gọi người đỡ
Cụ ra.
Bà Emily phân vân không
biết chuyện ǵ đă xẩy ra mà Mẹ ḿnh tự nhiên
lại quên hết cả tiếng Mỹ. Bà biết là
Cụ rất khá, Cụ nói tiếng Mỹ ngang với tiếng
Việt và Cụ lại là người thích đọc sách,
đọc báo Mỹ.
Bà Cụ vừa
thấy con gái th́ mắt sáng lên, ríu rít nói bằng tiếng
Việt, một tràng dài:
- Sao con bây giờ
mới tới, chắc cả gần ba tháng rồi, mẹ
không thấy con. Mẹ muốn về nhà ḿnh ở, ít ra
mẹ và vợ chồng con c̣n nói chuyện được,
ở đây họ nói toàn tiếng Tây tiếng Mỹ , Mẹ chẳng hiểu ǵ cả,
buồn lắm.
- Mẹ nói ǵ
lạ vậy. Tiếng Mỹ của mẹ
giỏi lắm mà. Tại sao lại không
hiểu?
- Không con ạ, con
cho mẹ về, mẹ có biết tiếng Tây, tiếng
Mỹ nào đâu.
Bà Cụ nói xong, ngồi thừ ra một lúc,
rồi ứa nước mắt. Bà Emily thấy mẹ
khóc, sợ quá, bà ôm vai mẹ nói.
Nếu mẹ
thật sự muốn về th́ con sẽ đón mẹ
về, con chỉ c̣n hai tháng nữa sẽ nghỉ hưu,
nhà con th́ đă hưu từ năm ngoái. Con
sẽ kiếm người phụ thêm ngày vài tiếng thôi.
Con trông được mẹ.
Cụ mừng quá, rút tờ khăn giấy ra lau
nước mắt đang thi nhau trào ra. Bà Emily ngạc nhiên vô
cùng. Tại sao tự nhiên mẹ ḿnh
lại quên hết một ngôn ngữ cụ thông thạo
cả 50 năm nay mà chỉ nhớ lại ngôn ngữ
mẹ đẻ thôi. Bà cho rằng có thể v́
muốn về với con cháu nên cụ nại cớ ra, nói
dối không hiểu tiếng Mỹ.
Đón mẹ
về nhà hơn một tháng, bà Emily để ư, Mẹ không
nghe đài tiếng Mỹ, mỗi lần vợ chồng bà
ngồi nghe tin tức th́ Cụ không tham dự, lăn cái
ghế đủn của ḿnh sang pḥng khác, sách báo tiếng
Mỹ cụ vứt vào thùng rác, nếu cụ đang ở
gần thùng rác. Có hôm cụ cầm tờ
quảng cáo của chợ Mỹ, cụ hỏi.
- Con xem hộ
mẹ có thuốc Bổ của mẹ hạ giá không? Mẹ không đọc được chữ
Mỹ.
Bạn hàng xóm
Mỹ sang thăm, cụ ú ớ không biết nói năng ǵ
cả. Bà Emily buồn lắm, không
biết đầu óc của mẹ ḿnh có vấn đề
ǵ mà tự nhiên quên hẳn một ngôn ngữ mà Cụ
đă thông thạo.
Bà làm hẹn cho mẹ tới gặp Bác Sĩ Tâm
Thần.
Ông Bác Sĩ sau khi khám cẩn thận sức
khẻo cho Cụ, nói Cụ chỉ có bệnh lăo hóa thông
thường ở những tuổi 80 của Cụ thôi. Bác Sĩ nói thêm,
thường người bệnh đang ở phút hấp
hối, người ta quên hết các ngôn ngữ khác mà
trước đây người ta đă học và chỉ
biết ngôn ngữ mẹ đẻ thôi. Đây là một trường hợp hiếm là
Cụ quên trong khi sức khỏe và đầu óc chưa
lẫn. Bác Sĩ khuyên nên thỉnh
thoảng nói tiếng Mỹ với cụ để
đánh động cái phần trí óc quên lăng của Cụ.
Bà Emily về nhà
nói chuyện với chồng, hai vợ chồng bàn nhau, hay
là chỉ nói tiếng Mỹ với Mẹ, xem Cụ có
nhớ lại không? Điều quan trọng
không phải là Cụ không nói được tiếng
Mỹ mà là sợ một phần nào đầu óc Cụ
bị lăng và dần dần có khi cả tiếng Việt
cũng không nhớ.
Khi hai vợ
chồng bà bắt đầu thử nói tiếng Mỹ th́
Cụ ngẩn người ra, lúng túng không trả lời,
Sự lúng túng của Cụ thấy thành thật
đến tội nghiệp, Cụ bắt đầu tránh
mặt hai người và bỏ cả bữa ăn. Trong ṿng hai tuần Cụ hốc hác hẳn và
vẻ sầu năo trông rất đáng thương. Cụ tự nhiên thành một chiếc bóng im
lặng trong nhà v́ bất đồng ngôn ngữ. Bà Emily sợ quá, vội vàng nói tiếng Việt
lại với Mẹ và Cụ dần dần hồi
phục.
Bà Emily nói với
chồng:
- Em nghĩ là
mẹ về già, mẹ nhớ quê hương quá, mà ngôn
ngữ là phần quan trọng nhất trong những
điều một người xa quê nhớ tới.
Chắc bây giờ óc của mẹ không c̣n sáng suốt
như hồi trẻ, nó co lại rồi nên có bao nhiêu mẹ
dồn hết cho tiếng “Mẹ Đẻ” của ḿnh.
Bà lại
đến t́m gặp Bác Sĩ Tâm Thần của Mẹ và
nghe ông kể cho bà về những bệnh nhân già, quốc
tịch khác nhau, mà ông đối diện với họ vào
giờ cận tử. Ông kể là khi họ hấp hối
th́ họ toàn nói tiếng “Mẹ Đẻ” của họ
với Bác Sĩ, Y Tá, không cần biết đó là ngôn ngữ
xa lạ, không ai biết, một ḿnh họ biết. Họ t́m về nguồn trong ngôn ngữ. Thật sự những ngôn ngữ bản xứ
lúc đó không c̣n lại trong đầu óc họ nữa.
Bà Emily thương mẹ quá. Mẹ bà đă ở giai
đoạn cận tử đâu, Cụ tuy có yếu đi,
những vẫn hiểu biết, nghe và nói rơ ràng. Cụ chỉ quên mất cái ngoại ngữ mà
Cụ đă được học, đă sử dụng
hồi trẻ thôi. Bác Sĩ nói, có
thể đây là trường hợp đặc biệt.
Bà Emily lên mạng,
t́m đặt mua sách Việt, băng nhạc Việt (mà
chính bà cũng lâu lắm không đọc, không nghe) cho
Cụ. Cụ vui lắm khi mở nhạc Việt nghe. Cụ nói huyên thuyên về tên những Ca Sĩ,
những bản nhạc Cụ được nghe từ
thời ở quê nhà. Bà Emily thấy mẹ vui và
khỏe ra th́ cũng vui lắm, nhưng đôi khi nghe
những bài hát vọng ra từ pḥng mẹ, Bà tự
hỏi: Liệu ḿnh có bị di truyền bệnh này
giống mẹ không? Nếu ḿnh cũng quên hết tiếng
Mỹ và chỉ nhớ và giữ “Tiếng Mẹ
đẻ” trong năo ḿnh, th́ ai sẽ tṛ chuyện với ḿnh.
Con ḿnh th́ chắc chắn KHÔNG rồi, v́ chúng nó chỉ
bập bẹ đôi ba câu. Nếu chồng ḿnh chết
trước ḿnh th́ ai sẽ mua sách Việt, băng nhạc
Việt cho ḿnh? Thôi, không dám nghĩ tiếp
nữa.
Một buổi
sáng, Cụ muốn ra ngoài hàng hiên ăn
điểm tâm. Bà Emily thay quần áo cho Cụ, rồi
đủn xe Cụ ra chỗ có nắng
ấm áp nhất. Cụ tươi tỉnh xem chừng vui
lắm, ánh mắt cụ sáng lấp lánh trong b́nh minh, Cụ
muốn Bà mang chiếc máy cassette nghe nhạc để bên
cạnh, Cụ tự chọn băng cho ḿnh. Bà Emily vào
bếp pha trà, làm bữa điểm tâm
cho hai mẹ con. Khi Bà mang ra th́ nghe thấy tiếng hát Thái
Thanh lảnh lót vang lên:
“Tôi yêu tiếng nước tôi, từ khi mới
ra đời, người ơi, Mẹ hiền ru những
câu xa vời….À ơi, tiếng ru muôn đời.” Bà mỉm cười,
đặt khay thức ăn
trước mặt mẹ, nói: Mẹ chọn bài này hay
quá!
Cụ không trả lời, hai mắt Cụ
nhắm lại, hai giọt lệ ứa ra ở hai khóe
mắt, miệng Cụ như mỉm cười.
Bà Emily đặt
chiếc khay thức ăn xuống cái
bàn nhỏ trước mặt mẹ. Bà khụyu chân
xuống nh́n sát vào mặt mẹ, bà thấy đầu
Cụ như nghiêng về một bên, hai
mắt vẫn nhắm và những giọt nước
mắt nữa… và h́nh như Cụ không c̣n thở. Bà ṿng tay ôm đầu Cụ ngă vào vai ḿnh. Bà yên lặng, vùi cái đầu đă hoa râm của
ḿnh vào mái tóc bạc phơ của mẹ.
Tiếng Thái Thanh
vẫn cất lên:
Tiếng
nước tôi! Bốn ngàn năm ṛng ră buồn vui, khóc
cười theo mệnh nước
nổi trôi…Nước Ơi!
Trần Mộng Tú